این نوشتار دومین پست از مجموعه مطالب شاخص‌های رایج در نگهداری و تعمیرات است. دومین پست خلاصه تمام چیزهایی است که شما باید در مورد شاخص اثربخشی کلی تجهیزات یا شاخص OEE (Overall equipment effectiveness)، فرمول محاسبهٔ آن، منافع و مزایای بکارگیری این شاخص و نحوهٔ بهبود آن بدانید.
فهرست مطالب
شاخص اثربخشی کلی تجهیزات – شاخص OEE چیست؟
اگر تا به حال در شغلی مشغول بوده باشید؛ احتمالاً عملکردتان بارها مورد ارزیابی قرار گرفته است. ممکن است این ارزیابی عملکرد د قالب انتقاداتی بوده باشد که رئیس‌تان به عملکرد شما وارد کرده است؛ یا شاید تجربیات مفیدی بوده که از آنها چیزی یاد گرفته‌اید و از آموزه‌هایش برای پیشرفت در مسیر شغلی خودتان استفاده کرده باشید.
تجربهٔ شما هر چه باشد، هدف از ارزیابی و بررسی عملکرد کمک به مدیران برای درک این موضوع است که آیا کارکنان، کار خود را به خوبی انجام می‌دهند یا نه و این که تا کجا می‌توانند این عملکرد را بهبود دهند؟
شاخص اثربخشی کلی تجهیزات یا همان شاخص OEE را میتوان معادل ارزیابی عملکرد داراییهای فیزیکی و تجهیزات دانست. این شاخص، عملکرد هر تجهیز را اندازهگیری میکند و مشخص میکند این تجهیز تا چه اندازه عملکرد مناسب خود را داشته است.
در یک واحد تولیدی، کار یک تجهیز تولید محصول یا بخشی از یک محصول است و شاخص OEE ابزاری برای تعیین عملکرد آن تجهیز در تولید آن محصول است.
شاخص اثربخشی کلی تجهیزات به ما چیزهای زیادی در مورد کارایی فرایند تولید و اینکه کجا میتوان آن را بهبود بخشید، می‌گوید.
نرم افزار نگهداری و تعمیرات پگاه آفتاب
فرمول محاسبهٔ شاخص OEE
متداولترین روش برای محاسبهٔ شاخص OEE ضرب سه عامل در یکدیگر است: میزان دسترسیپذیری تجهیز، عملکرد تجهیز و کیفیت تولید. هر کدام از این عاملهای مختلف، بخش مختلفی از کار یک تجهیز و نحوه عملکرد آن در حوزهٔ مشخص خود را اندازهگیری میکند.
- دسترسیپذیری: تجهیز در موارد نیاز تا چه اندازه‌ای در دسترس و قابل بهرهبرداری است؟
- عملکرد: میزان تولید و خروجی تجهیز چه‌قدر است؟
- کیفیت: میزان تولید با کیفیت بالای تجهیز چه میزان است؟
در ادامه برای هر سه عامل بالا فرمول شاخص OEE را تجزیه کنیم:
دسترسیپذیری = مجموع زمان کار کلی یک تجهیز ÷ مجموع زمان برنامهریزیشده کار یک تجهیز
عملکرد = خروجی واقعی سیستم ÷ حداکثر خروجی ممکن
کیفیت = تعداد محصول قابل‌استفاده و مورد پذیرش ÷ تعداد کل واحدهای تولید‌شده
در ادامه نگاه عمیق‌تری به هر یک از این محاسبات می‌اندازیم. به یاد داشته باشید که هنگام محاسبات این ارقام، خاموشی‌های برنامه‌ریزی‌شدهٔ تجهیز ناشی از برنامههای نت پیشگیرانه، خاموشی در تعطیلات و دوره‌های مشابه را حذف کنید. وقتی این سه عدد را داشته باشیم، به راحتی می‌توانیم از آنها برای محاسبهٔ شاخص اثربخشی کلی تجهیزات استفاده کنیم.
شاخص OEE = دسترسیپذیری x کیفیت x عملکرد
تلاش برای تحلیل و بهبود شاخص اثربخشی کلی تجهیزات میتواند به شما در اعمال تغییری ساده در شیوه‌های نگهداری و تعمیرات کمک کرده و منجر به پیشرفت‌های بزرگ در زمینه تولید شود.
برای فهم بیشتر به یک مثال سریع می‌پردازیم: اگر قابلیت بهرهبرداری ۹۲ % (۰.۹۲)، عملکرد ۸۹ % (۰.۸۹) و کیفیت ۹۷ % (۰.۹۷) باشد، محاسبه OEE شما به این شکل خواهد بود:
OEE = 0.92 x 0.89 x 0.97
OEE = 0.794 (79.4%)
برای اینکه شاخص اثربخشی کلی تجهیزات به ۱۰۰ درصد برسد؛ سازمان شما باید محصولاتی عالی، با بیش‌ترین سرعت ممکن و بدون توقف برنامه‌ریزی نشده در تجهیزات تولید کند. دستیابی به این هدف تقریبا غیرممکن است. بهترین عملکرد شاخص OEE در استاندارد کلاس جهانی معمولاً ۸۵ % یا کمی بالاتر در نظر گرفته میشود و میانگین رقم شاخص حدود ۶۰ % است.
جدول امتیازی عناصر شاخص اثربخشی کلی تجهیزات
- امتیاز ۱۰۰ درصدی شاخص OEE: به معنی تولید عالی است؛ ساخت قطعات عالی در سریعترین زمان ممکن بدون توقف
- امتیاز ۸۵ درصد برای شاخص OEE: این امتیاز اغلب توسط تولیدکنندگان شناخته شدهٔ جهانی به دست میآید و برای بسیاری از شرکتها یک هدف بلند مدت بسیار مناسب تلقی میشود.
- امتیاز ۶۰ درصد در شاخص OEE: امتیازی کاملاً معمولی است اما حکایت از این دارد که فرصتهای قابل توجهی برای پیشرفت وجود دارد.
- امتیاز ۴۰ درصدی شاخص OEE: این امتیاز برای شرکتهای تولیدیای که تازه شروع به ارزیابی و بهبود عملکرد تولید خود کردهاند چیز غیرمعمول و عجیبی نیست. البته که امتیاز کمی است اما در اکثر موارد با اقدامات سادهای (به عنوان مثال با بررسی و پایش دلایل افزایش زمان توقف تجهیز و پیگیری و رفع بزرگترین دلایل خرابی) به راحتی قابل بهبود است.
نمودارهای طبقه‌بندی شاخص OEE
مزایا و منافع حاصل از استفاده از شاخص اثربخشی کلی تجهیزات چیست؟
دسترسیپذیری، عملکرد و کیفیت همگی به استراتژی و عملکرد سازمان در نگهداری و تعمیرات مرتبط هستند؛ عاملی که شاخص OEE را به یک ابزار بسیار مفید برای بهبود عملیات شما تبدیل میکند. انجام تجزیه و تحلیل‌های مختلف بر روی نتایج شاخص OEE و پیدا کردن راه‌هایی برای بهبود آن به شما کمک میکند تا با اتصال نقاط بین عملکرد تجهیز و فعالیت‌های نگهداری و تعمیرات، نقاطی که فرصت بهبود و پیشرفت دارند را کشف کنید.
تقویت برنامهٔ نگهداری و تعمیرات پیشگیرانه
بررسی و کنترل مداوم شاخص اثربخشی کلی تجهیزات به شما این امکان را می‌دهد که ببینید چه زمانی و کجا روش‌های نگهداری و تعمیرات ضعیف‌تان یک اثر فاجعه‌بار دومینو‌وار ایجاد میکند. تکیهٔ بیش از حد بر نگهداری و تعمیرات واکنشی منجر به خرابی بیشتر تجهیزات (کاهش دسترسیپذیری) میشود و در ادامه این خرابی‌ها باعث توقف تولید محصول (تضعیف عملکرد) و افزایش احتمالی نقص و ایراد در محصول (کاهش کیفیت) خواهد شد. زمانی که متوجه شویم نقاط ضعف برنامه نگهداری و تعمیرات پیشگیرانهٔ ما چه نقاطی هستند، اقدام به بهبود شاخص OEE می‌کنیم و در این صورت حل مشکلات بسیار آسان‌تر خواهد شد.
برای اینکه شاخص اثربخشی کلی تجهیزات به ۱۰۰ درصد برسد؛ سازمان شما باید محصولاتی عالی، با بیش‌ترین سرعت ممکن و بدون توقف برنامه‌ریزی نشده در تجهیزات تولید کند. دستیابی به این هدف تقریبا غیرممکن است.
هدف قرار دادن ناکارآمدیها و حذف آنها
نت پیشگیرانه به تنهایی نمی‌تواند تضمین‌کنندهٔ عملکرد بهتر تجهیزات باشد. ممکن است شما تمام دستور‌کارهای برنامه نت پیشگیرانه را مو به مو اجرا کنید؛ اما اگر این دستورکارها دربردارندهٔ وظایف درست، اجرا توسط کارشناسان و تکنیسین‌های آموزش‌دیده، با ابزارهایی درست و منطبق بر یک جدول زمانی دقیق و صحیح نباشند؛ دیگر اهمیتی ندارد تا چه اندازه برنامهٔ نت پیشگیرانه به صورت دقیق اجرا شود.
اندازهگیری شاخص اثربخشی کلی تجهیزات آشکار میکند که آیا هر یک از این عوامل خارج از استاندارد‌ها و محدودهٔ خود عمل می‌کنند یا خیر؛ و بر اساس نتایج و تحلیل این شاخص می‌توانید به اصلاح نقاط ضعف در این سه حوزه بپردازید.
اگر دسترسیپذیری، کیفیت، یا عملکرد یک تجهیز کم‌تر از نتایج مورد انتظار است، احتمالا زمان آن رسیده است که برنامهٔ نت پیشگیرانهٔ خود دربارهٔ آن تجهیز را مورد بررسی قرار داده و در صورت لزوم تغییراتی در آن ایجاد کنید. این کار تضمین میکند که کارها سریع‌تر و درست‌تر انجام شوند.
کاهش علل رایج خرابی تجهیزات
شاخص اثربخشی کلی تجهیزات میتواند به شما در از بین بردن مشکلاتی که سازمان شما را به چالش انداخته‌اند، کمک کند. این مشکلات که از آنها معمولاً تحت عنوان شش زیان عظیم یاد میشود عبارتند از: خرابی تجهیزات، زمان تنظیم و راه‌اندازی تجهیز، اتلاف وقت و توقفات جزئی، کاهش سرعت، نقص‌های تولید، و نقص‌های راه‌اندازی.
ممکن است از وجود مشکلی در محصول خود باخبر باشید؛ اما دربارهٔ ماهیت مشکل، میزان خسارت‌های برآمده از آن مشکل و شیوهٔ حل آن مطمئن نباشید. نگاه کردن به سه عامل دسترسیپذیری، کیفیت و عملکرد در شاخص OEE به شما این امکان را می‌دهد که متوجه شوید کدام یک از شش عنصر زیان‌بار عظیم بیش‌ترین تاثیر را بر عملکرد شما دارند، و قدم‌های لازم برای رسیدگی به آنها را بردارید.
بیشتر بخوانید: راهنمای کامل انتخاب استراتژی مناسب نگهداری و تعمیرات
نحوهٔ بهبود شاخص اثربخشی کلی تجهیزات با عملیات نگهداری و تعمیرات
شاخص اثربخشی کلی تجهیزات تا پیش از آن که آن را به بینش، تصمیم‌گیری و اقدام تبدیل کنید، تنها یک عدد است. تلاش برای تجزیه و تحلیل و بهبود شاخص OEE میتواند به شما کمک کند تا یک تغییر ساده در شیوه‌های نگهداری و تعمیرات خود ایجاد کنید. تغییرات سادهای مثل تغییر نحوه سفارش کالای انباری یا تکمیل دستورکارها که می‌توانند منجر به پیشرفت‌های بزرگی در زمینهٔ تولید شوند.
دسترسیپذیری
دسترسیپذیری و میزان زمان قابل بهرهبرداری از تجهیزات را عواملی چون توقف‌ها، زمان‌های بیکاری ماشین آلات، و زمان تنظیم و راه‌اندازی ماشین هستند که کاهش می‌دهند. حال چگونه نگهداری و تعمیرات میتواند دسترسیپذیری را بهبود دهد: نگهداری و تعمیرات میتواند دلایل دسترسیپذیری و زمان قابل بهرهبرداری پایین تجهیز را با سه استراتژی اصلی نگهداری و تعمیرات یعنی اصل نت پیشگیرانه، مدیریت موجودی بهبود یافته و دسترسی بهتر به اطلاعات هدف قرار دهد.
برنامهٔ نت پیشگیرانه با یک برنامهٔ زمانی دقیق به دلیل تشخیص زودتر از موعد مشکلات منجر به کاهش شکست و توقف تجهیزات میشود. ردیابی و نظارت بر استفاده از قطعات یدکی هم باعث انجام سریع‌تر فعالیت‌های تعمیراتی، کاهش توقف تجهیزات، اتلاف وقت و توقف‌های جزئی میشود.
در نهایت بهره‌مندی از دفترچه راهنمای تجهیزات، تاریخچهٔ دستورکارها و منابع دیگر در اختیار شما زمان تعمیراتی را کاهش می‌دهد و مشخصات دقیقی برای تنظیم تجهیز در اختیار تکنیسن‌ها قرار می‌دهد و همین موضوعات باعث سرعت و دقت بیشتر میشود.
نگهداری و تعمیرات و بهبود دسترسیپذیری
عملکرد
چیزهایی که باعث تضعیف کارآیی تجهیزات می‌شوند عواملی چون عملیاتی‌سازی ضعیف تجهیزات، فرایندهای کاری ناکارآمد، تغییرات در مواد اولیه، فقدان روانکاری و فرسودگی تجهیزات است.
نگهداری و تعمیرات چگونه میتواند این موارد را بهبود دهد: رمز پیشرفت در عملکرد تجهیزات و داراییهای سازمان در بهینهسازی نگهداری و تعمیرات برنامهریزیشده و افزایش استانداردسازی نهفته است. عملکرد ضعیف و پایینتر از حد استاندارد معمولاً به مشکل مشخصی در یک قطعهٔ خاص و یا یک وظیفهٔ خاص در PMها برمیگردد. مثل مواردی چون یاتاقان‌های روانکاری و روغن‌کاری نشده یا عدم سرویس منظم تسمه‌ها.
هم‌چنین پالایش محرک‌های نگهداری و تعمیرات پیشگیرانه یا اتخاذ یک رویکرد نگهداشت مبتنی بر وضعیت (condition-based maintenance) این مشکلات را قبل از اینکه بر عملکرد تاثیر بگذارند، به دام می‌اندازند. در کنار برنامه‌ریزی و زمان‌بندی دقیق وظایف نت پیشگیرانه استانداردسازی آنها هم امر بسیار مهمی است. برای اطمینان از این که کارها به درستی و به طور موثر انجام می‌شوند، هر بار با کمی تغییر (مانند ضمیمه کردن فهرست وظایف به دستورکارها) میتوان گامی رو به جلو برداشت.
کیفیت
عواملی چون نگهداشت ضعیف تجهیزات، ناهمترازی سیستم، مواد اولیهٔ ناسازگار و عیب‌یابی تصادفی از موارد کاهش کیفیت خروجی تجهیز هستند.
نگهداری و تعمیرات چطور میتواند کیفیت تجهیزات را بهبود بخشد: کیفیت ضعیف محصول را میتوان با بهبود فرایندهای نگهداشت و تبدیل عنصر «ثبات» به بالاترین اولویت بهبود داد.
شکست فرایندها دلیل ریشه‌ای بسیاری از نقایص هستند. به عنوان مثال، اگر گیج‌ها و معیار‌ها در هر شیفت یا در هر تکنیسین نگهداشت به صورت متفاوتی تنظیم شوند این موضوع میتواند منجر به افزایش تعداد محصولات معیوب و کم‌کیفیت شود.
با سیاستهای ساخت (Building policies)، گردشکارها، ایجاد مراکز دانش و برنامههای آموزشی میتوان فرایندها را در جهت ایجاد ثبات بیشتر در کیفییت و خلق فرهنگی از نگهداری و تعمیرات بهرهور فراگیر بهبود داد. فرهنگ بهتر و فرایندهای کارآمدتر منجر به کاهش آشفتگیها، حصول نتایجی استاندارد و کالاهایی با کیفیت بالاتر میشود.
نتیجه‌ٔ نهایی: شاخص اثربخشی کلی تجهیزات پایه و اساسی برای موفقیت
اثربخشی کلی تجهیزات یکی از بهترین ابزارها برای شناسایی مشکلات تولید، یافتن راهکارهایی برای حل مشکلات و هماهنگ‌سازی برنامهٔ نگهداشت با استراتژی تولید است. شاخص OEE این امکان را می‌دهد تا به دنبال ریشه‌ای ترین دلایل بروز مشکل رفت، نقاط ناکارآمد تولید را شناسایی و با ریشه‌یابی آنها اطلاحاتی بلند‌مدت را طراحی کنید که بهه کمک سازمان برای موفقیت بیاید.
قسمت اول شاخص‌های نگهداری و تعمیرات: شاخص MTBF | شاخص میانگین زمان بین خرابی‌ها
